Kuzey Kenya’daki Ol Pejeta Yaban Hayatı Koruma Alanı’nda, 19 Mart 2018’de, hayatını kaybetmesinden dakikalar önce, son erkek kuzey beyaz gergedanı Sudan yaban hayatı korucusu Zacharia Mutai tarafından sakinleştiriliyor.
Son erkek kuzey beyaz gergedanının ölümünden sonra, Kenya’daki koruma alanında yalnızca iki dişi kaldı.
Korumacılar, dünyanın son erkek kuzey beyaz gergedanı Sudan’ın ölümünü bir süredir zaten bekliyordu. Ama Sudan 19 Mart’ta öldüğünde haber uluslararası çapta endişeyle karşılandı.
45 yaşındaki erkek gergedan, Kenya’daki Ol Pejeta Koruma Alanı’nda, silahlı korumacıların gözetiminde yaşıyordu. Mart ayının başlarında, Sudan’ın arka sağ bacağında bir enfeksiyon oluştu. Hâlihazırda ileri yaşın getirdiği zorluklarla boğuşan Sudan’ın durumu bu enfeksiyonla birlikte daha da kötüye gitti.
Şimdiyse hem koruma alanında, hem de dünyada yalnızca iki kuzey beyaz gergedanı kaldı –ve ikisi de dişi.
Umut Var Mı?
Sudan’ın ölümü, yaygın kanıya göre türün ölüm fermanının altına atılan son imza olarak görülüyor.
Sudan’ın çocuk sahibi olması için yoğun bir çaba verildi. Gergedanın bakımı için para toplamak amacıyla yapılan son bir projede, korumacılar Sudan için bir Tinder profili yarattılar.
National Geographic fotoğrafçısı Ami Vitale için Sudan’ı ve türün çöküşünü belgelemek büyük bir projeydi.
Sudan’ın öldüğü gün, haberi Instagram’dan paylaşan Vitale, “Bugün, milyonlarca yıl hayatta kalmayı başarmış ama insandan sağ kurtulamamış bir türün yok oluşuna tanık oluyoruz,” dedi.
Sudan, 2009’da Çekya’daki bir hayvanat bahçesinden Kenya’daki koruma alanına taşınırken Vitale yanındaydı. Afrika ikliminin ve dolaşabilecek bol açık alan olmasının gergedanları çiftleşmeye teşvik edeceği düşünülüyordu.
Sudan üreme yaşını geçtiği ve iki dişi de doğal yollarla yavrulayamadığı için biliminsanları, laboratuvarda yeni bir gergedan üretmeye çalışıyordu.
Yaşayan kuzey beyaz gergedanlarından üreme hücreleri alan biliminsanları, in vitro fertilizasyon (IVF) yöntemini kullanarak güney beyaz gergedanı taşıyıcı annelerini hamile bırakabilmeyi umuyor. Bunu başaracak teknoloji hâlâ geliştirilme aşamasında.
“IVF’nin işe yarayacağına dair bir garanti yok,” diyor Afrika Yaban Hayatı Vakfı’nda tür korunması bölümü başkan yardımcısı Philip Muruthi. Bunun aşırı derecede pahalı olacağını ve 9 milyon doları aşkın bir masrafı olacağını da ekliyor.
“Bu, tür korumacılığı hakkında acı bir ders,” diyor Muruthi. Korumacılık pahalı olabilir, ama “geri dönüş çok daha pahalı.”
Afrika’daki Gergedanlar
2014’te, dünyada yalnızca yedi alt tür kalmıştı –ve hepsi de hayvanat bahçelerindeydi. 2015 yazına gelindiğinde, bu sayı dörde inmiş ve yalnızca birkaç ay sonra sadece üç alt tür kalmıştı.
Ama kuzey beyaz gergedanını popülasyonunun düşüşü akıl almaz derecede hızlı oldu.
Bir silahlı nöbetçi taburu, son erkek kuzey beyaz gergedanı Sudan’ı koruyor. [Fotoğraf: Ami Vitale]
Sudan’ın son günlerinde, Ol Pejeta’daki silahlı korucular üç gergedanı yedi gün yirmi dört saat gözetim altında tuttu. Türün yüksek korumacılık statüsüne rağmen, hayvanlar hâlâ küçümsenemeyecek bir kaçak avlanma tehdidi altında.
Filler gibi, Afrika’daki gergedanlar da kârlı boynuzları ve derileri için dur durak bilmeden avlanıyor.
2013’te, başka bir gergedan alt türü olan batı siyah gergedanının soyunun tükendiği duyuruldu. Sayıları bin civarı olan doğu siyah gergedanlarının ise soyu tükenme tehdidiyle karşılaşan bir sonraki tür olabileceği düşünülüyor.
Korumacılar bu türü ve sayıları 20.000 civarında olan güney beyaz gergedanını kurtarmak için çalışmalarını sürdürüyor.