Kenya’daki Tsavo West Ulusal Parkı’nda taze fil dışkısı yiyen küçük sarı çayır kelebekleri.
Siz de kelebekleri zarif birer canlı sananlardan mısınız? Size kötü haberlerimiz var.
Kelebekler yüzlerce yıldır bizi kandırıyor: Bahçelerimizde çiçekten çiçeğe konuyor, ışıltılı renkleriyle gözümüzü okşuyorlar. Onlara güzellemeler bile yazıyoruz… Ancak kelebeklerin karanlık bir yüzü de var. İlki, o muhteşem renkleri: Bir uyarı bu renkler aslında. Bu kadarla da bitmiyor. Kelebekler aslında çoğumuzun hiç farkında olmadığı gizli bir yaşam sürüyor.
Zebra uzunkanat (Heliconius charithonia) kelebeğini ele alalım örneğin. Görünüşü oldukça masum.
Zebra uzunkanat 1996 yılında Florida eyaletinin simgesi haline geldi. [Fotoğraf: Pixabay, CC0]
Oysa son derece zehirli. Ayrıca tırtıl döneminde kardeşlerini yiyen bir kanibal. Ama bu özelliği, pupa tecavüzü olarak adlandırılan durumla karşılaştırıldığında son derece sıradan kalıyor.
Pupanın, koza aşamasındaki –larva ile yetişkin arasındaki dönem– bir kelebek olduğunu biliyorsanız, pupa tecavüzünün anlamı anlaşılıyor. Kozadan çıkmaya hazırlanan dişi kelebeğin etrafı bir erkek çetesi etrafını sarılıyor, birbirlerinin önüne geçmek için itişip kakışıyorlar, kanat çırpıyorlar. Ve bu arbedenin galibi, dişiyle çiftleşiyor. Ancak sonuca ulaşmak için öyle sabırsızlanıyor ki kozayı klasper denilen keskin organıyla yırtıp dişi daha henüz dışarı çıkamadan çiftleşiyor.
Kozada sıkışmış durumdaki dişinin başka bir seçimi olmadığı için pupa tecavüzü terimi ortaya çıkmış ama bazı biyologlar buna “zoraki çiftleşme” ya da sadece pupa çiftleşmesi adını veriyor. Ne derseniz deyin, çocuk kitapları için uygun olmadığı kesin.
Zebra uzunkanat kesinlikle güzel bir kelebek. Florida eyaletinin simgesi olarak seçilmesinin nedeni de bu olsa gerek.
Bu kelebeğin anormal olduğunu düşünmeyin sakın. Akrabalarının çoğu kötü adamlar aslında.
Entomolog Dino Martins, Kenya’nın Kuzey Nandi ormanlarında iki beyaz şeritli paşa kelebeği arasında muhteşem bir kavgaya tanıklık etmiş. Devrilmiş bir ağaçtan sızan fermente özsuyu içen bir kelebek grubu yavaş yavaş sarhoş olurken, beyaz şeritli iki kelebek gelip bar kavgası başlatmış. Tırtıklı kanatlarıyla birbirlerine dolanıp darbe vurdukları kavga, kaybeden kelebeğin parçalanmış kanatlarının süzülerek orman zeminine düşmesiyle son bulmuş.
Eski National Geographic Genç Kâşiflerinden Martins, paşa kelebeği hakkında, yöneticiliğini yaptığı Kenya Mpala Araştırma Merkezi’nin bulunduğu Doğu Afrika’da yayımlanan Swara dergisine bir yazı yazmış.
Yeşil damarlı paşa kelebeği hayvan dışkısı yiyor. [Fotoğraf: Dino Martins]
“Hızlı ve güçlü,” diyor yazısında. “Ve damak zevki nektarla sınırlı değil. Fermente özsu, taze dışkı ve çürümekte olan hayvan leşi en sevdiği yiyecekler arasında yer alıyor.”
Kelebekle taze bir dışkı arasına sakın girmeyin. Çılgına dönüyorlar. Hortumlarını açıp içmeye başlıyor, bitkilerden elde edemedikleri tuzları ve amino asitleri mideye indiriyorlar.
Çamur banyosu adı verilen bu durum sıradan bir kelebek davranışı. Dışkı güzel de, her zaman öyle olması gerekmiyor. Ölü bir hayvanın tadına bakan, ter ya da gözyaşı içen ya da sadece çamur banyosu yapan kelebek sürüleri görebiliyorsunuz.
Kelebekler zararsız ama öyle değil mi?
Kusura bakmayın ama her zaman değil. Kelebekler hayata tırtıl olarak başlıyorlar ki eğer leziz bir bitkiyseniz zararsız oldukları söylenemez. Ayrıca etobur da olabiliyorlar. Hatta bazıları parazit bile oluyor. Maculinea rebeli kelebekleri, karıncaları kandırıp yavrularına baktırıyor. Tırtıl, kraliçe karıncayı taklit eden sesler çıkarıyor. Karıncalar da onları zenginlerin tahtırevanda taşınması gibi taşıyarak koloniye götürüyor. İçeride soylu muamelesi görüyorlar, yiyecek kusan işçi karıncalar tarafından besleniyor, yiyecek az olduğunda bakıcı karıncaların kurban ettiği yavru karıncalarla karınları doyuruluyor. Yani tam bir çocuk bakıcılığı sahtekarlığı icat etmiş bu kelebekler.
Şimdi tekrar bir göz atalım. İşte kelebeklere özgü hiç hoş olmayan yedi davranış:
–Sarhoşluğu fazla kaçırmak
–Kavga etmek
–Et yemek
–Dışkı yemek
–Gözyaşı içmek
–Karıncaları kandırmak
–Pupaya tecavüz etmek
Yanlış anlamayın, kelebekleri severim. Karanlık yüzlerini bildiğim için onlardan daha da çok hoşlanıyorum. Hoş renkleri için yazılan bir güzellemenin ifade ettiğinden çok daha ilginç ve tuhaflar.
Kaynak: http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/kesfet/guzel-kelebeklerin-cirkin-aliskanliklari/2763