Antarktika’da bir kambur balina, bir foka saldıran katil balinanın planlarını bozarken görüldü. Bu, kambur balinaların diğer hayvanları katil balinalardan korurken görüldüğü yüzlerce vakadan biri.
Kambur balinalar fokları, güneşbalıklarını ve diğer türleri tesadüfen kurtarıyor olabilir; ancak bunu bilerek yapıyor olmaları da olası.
2012 yılının Mayıs ayında gözlemciler, Kaliforniya’daki Monterey Bay’de bir katil balina sürüsünün bir gri balinayla yavrusuna saldırdığını gördü. Bir süre mücadele ettikten sonra yavru öldürüldü. Ama hemen sonra açıklaması güç şeyler meydana geldi.
Katil balinaların gri balinalara saldırdığı bölgede iki de kambur balina vardı. Ancak katil balinalar yavru gri balinayı öldürdükten sonra 14 kambur balina daha olay yerine geldi ve görünüşe göre katil balinaların yavruyu yemesini engellemeye çalıştı.
“İçlerinden özellikle biri, yavrunun leşinin hemen yanına yerleşti. Burnu yavruya dönük, bir boy kadar uzakta duruyordu, bir katil balina beslenmek için her yaklaştığında bağırıyor ve kuyruğuyla yüzeyi dövüyordu,” diyor Kaliforniya Katil Balina Projesi’nde balina araştırmacısı olan Alisa Schulman-Janiger.
6,5 saat boyunca kambur balinalar yüzgeçleri ve kuyruklarıyla katil balinaları yavrudan uzak tutmaya çalıştı. Hemen yakınlarda en sevdikleri yiyecek olan kril sürüleri bulunmasına rağmen kambur balinalar nöbetlerini bırakmadı.
Kambur balinaların kendilerinden olmayan bir türü korumak için neden yaralanma riskini veya bu kadar enerji kaybetmeyi göze aldığı bilinmiyor. Ancak bu olayın tek örnek olmadığı biliniyor. Marine Mammal Science dergisinin Temmuz sayısına göre, geçtiğimiz 62 yıl boyunca kambur balinalarla katil balinalar arasında 115 yüzleşme kaydedilmiş.
Araştırmanın yazarlarından biri olan Schulman-Janiger, “Kambur balinaların bu davranışı dünyanın pek çok farklı yerinde görülmeye devam ediyor,” diyor.
“Birçok karşılaşma gözlemledim, ancak hiçbiri Mayıs 2012’deki kadar dramatik değildi,” diyor. Bu olay, kambur balinalar ile katil balinalar arasındaki bilinen en uzun süren etkileşim olma özelliğini koruyor.
Neler Oluyor?
Kambur balinaların asayişçi gibi davranmasına yönelik en mantıklı biyolojik açıklama, bu balinaların avlanan katil balinaların işine çomak sokmaktan kazanç sağlıyor olmaları.
Şöyle açıklayalım: Katil balinaların kambur balinalara saldırdığı biliniyor; kambur balinaların en hassas oldukları dönem de yavru oldukları zaman. Tamamen büyüdükten sonra kambur balinalar, tüm katil balina sürüsüne tek başına karşı koyabilecek kadar iri oluyor.
Belki bu “kurtarma” davranışı, türlerin hayatlarındaki en zayıf süreci geride bırakmasına yardım etmek üzere evrimleşmiş bir davranış olabilir. Kambur balinalar bir yavrunun tehlikede olduğunu düşündüklerinde olaya el koyuyor olabilirler.
Ayrıca kurtarılan yavru balinaların, kambur balina sürüsünün “akrabası” olma olasılığı da var.
“Kambur balina yavruları beslendikleri ve üredikleri alanlara dönme eğilimi gösterdiğinden, belli bir alandaki kambur balinaların akraba olma olasılığı tüm popülasyonun içindekine kıyasla daha yüksek,” diyor NOAA’da deniz ekolojisti olan ve National Geographic araştırma fonu sahibi olan araştırma lideri Robert Pitman.
Ancak bu açıklamada oturmayan bir şeyler var. Geçtiğimiz 50 yıl içerisinde biliminsanlarının gözledikleri karşılaşmaların yalnızca yüzde 11’inde kurban bir kambur balinaydı. Kurtarma vakalarının yüzde 89’unda ise katil balinalar fok, denizaslanı, musurgiller ve diğer deniz canlılarının peşindeydi.
Bir Weddell foku, kambur balinanın göğsünde dinleniyor. Burada katil balina saldırılarına karşı güvende. [Fotoğraf: Robert L. Pitman]
Kambur balinaların, bir çift güneşbalığını katil balinaların başlangıç yemeği olmaktan kurtardığı bir vaka bile biliniyor.
Belki de olay kişiseldir. Schulman-Janiger her kambur balinanın katil balinaların işine burnunu sokmadığının altını çiziyor. Ayrıca birçoğu da katil balina saldırılarından kalma, belki de yavruyken edindikleri izler taşıyor. Dolayısıyla bazı kambur balinaların kişisel geçmişi, hayvanları avlanan katil balinalara tepki vermeye itiyor olabilir.
Araştırma ayrıca kambur balinaların, av olan hayvanların değil de, avlana katil balinaların sesli çağrılarına tepki verdiğini gösteriyor. Bu da kambur balinaların olay yerine ulaşana kadar hangi tür hayvanın saldırıya uğradığını bilmediğine işaret ediyor.
Diğer türler için de oldukça faydalı olsa da, en nihayetinde kendileri için de faydalı olduğu için kambur balina popülasyonları böyle bir davranış göstermeye devam edebilir.
Birimiz Hepimiz, Hepimiz Birimiz İçin
Diğer balina uzmanlarına göreyse çok daha şaşırtıcı bir ihtimal var: Yardımseverlik.
“Bu davranışın oldukça ilginç olduğuna şüphe yok, ancak ben bir balinanın başka türden bir hayvanı korumak için harekete geçmesini çok da şaşırtıcı bulmuyorum,” diyor Balina Koruma Projesi’nın yöneticisi ve balina zekâsı uzmanı olan Lori Marino.
Aynı zamanda Kimmela Hayvan Hakları Merkezi’nin de yöneticisi olan Marino, kambur balinaların karmaşık düşünme, karar alma, sorun çözme ve iletişim yetilerine sahip olduğunu söylüyor.
“Yani hepsini bir arada düşünürsek, empatik yanıtlar verebilen, genel zekâsı oldukça gelişmiş bir türün özellikleri bunlar.”
Dahası, kambur balinalar diğer türlere yardım ediyor gibi görünen tek hayvan değil. Yunusların köpeklere, balinalara, hatta insanlara “yarım ettiği” çokça anlatılır. Yine de bu gözlemleri yapanların uzmanlar değil de hayvan davranışlarını kolayca yanlış yorumlayabilecek sıradan gözlemciler olduğunu hatırlamakta fayda var.
Kambur balinalar ister gerçekten hayır işi yapıyor, ister kendilerini güvenceye almak için hareket ediyor olsun, şurası gerçek ki çevremizdeki hayvanların zihinleri ve dürtüleri üzerine öğrenecek çok şeyimiz var.
Pitman çoğu zaman hayvanların kendi çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini söylüyor. Dürtüleri ve amaçları insanlar için açık olmadığı zamanlarda bile.
“Biyologlar olarak biz,” diyor, “açıklama arayışımıza tam da buradan başlamalıyız.”