Four Paws International Laziz adındaki bu kaplanı 23 Ağustos’ta Güney Gazze’de kurtardı.
Bir hayvan koruma örgütü endişe verici kurtarma operasyonu ve bu operasyonun dünyanın farklı köşelerindeki sorunlu hayvanat bahçeleri için ne ifade edeceği üzerine kafa yoruyor.
Kurtarma ekibi Ağustos ayının sonlarına doğru, kapanan bir hayvanat bahçesindeki hayvanları tahliye etmek üzere Gazze Şeridi’ndeki Han Yunus kentine geldiğinde tesiste yalnızca 15 hayvan kalmıştı.
Bu 15 hayvanın içerisinde dokuz yaşındaki Bengal kaplanı Laziz de yer alıyordu. Kurtarma operasyonuna liderlik eden Viyana merkezli kâr amacı gütmeyen bir hayvan koruma örgütü olan Four Paws’a göre, Laziz, Gazze’deki son kaplandı. Hayvanat bahçesinde Laziz’in yanı sıra beş maymun, bir emu, bir pelikan, bir şahin, iki oklukirpi, iki kaplumbağa ve bir geyik vardı.
2007 yılında bir lunaparkın yanında yer alan yaklaşık 1,5 hektarlık bir arazide açılan Han Yunus Hayvanat Bahçesi Four Paws ve uluslararası basın kuruluşları tarafından “dünyanın en kötü hayvanat bahçesi” olarak anılıyordu. 2014 yılında İsrail ve Hamas arasındaki yedi hafta süren savaş sırasında yüzlerce hayvan açlıktan ölmüştü. Geçtiğimiz yıl ise, hayatta kalabilen hayvanlar daracık kafeslerini ölülerle paylaşmaya başlamıştı: 50’den fazla ölü hayvan –Laziz’in eşi de dahil olmak üzere– hayvanat bahçesinin personeli tarafından tahnit edilmişti.
Hayvanat bahçesinin sahibi Filistinli iş adamı Abu Diab Oweida, tahnit işleminin ardında yatan nedenin politik olduğunu söylemişti: “Gazze Şeridi’ndeki üç (yakın tarihli) savaşın ardından gelen İsrail işgalinden hayvanların bile etkilendiğini (ve öldürüldüğünü) tüm dünyaya kanıtlamak” için yapılmıştı bu işlem.
Adım Adım Operasyon
Four Paws ve acil müdahale direktörü Amir Khalil, hayvanat bahçesini kapattırıp hayvanları barınaklara nakletmenin bir yolunu aradı aylarca. Ağustos ayının sonuna gelindiğindeyse bu büyük kurtarma planı gerçekleşti.
“Hayvanat bahçesini kapatma fikri geçen yıl Nisan ayında aklımıza geldi,” diyor Avusturya’da yaşayan Mısır doğumlu veteriner Khalil. “Geçtiğimiz Eylül’de yalnızca bir fikirden ibaretti. Bu yılın Nisan ayında plan aşamasına geçilmişti. Ağustos ayındaysa artık bir operasyondu.”
Khalil’in dört kişiyle pazarlık yapması gerekmişti: Oweida ve üç oğlu. Mayıs ayında hayvanat bahçesini boşaltma konusunda anlaşmaya vardılar.
“Gazze’deki İsrail işgali,” diyor Oweida, “her şeyi bitirdi. Gazze Şeridi’nin içinde ne var ne yoksa ezip geçtiler. Ben de hayatta kalmayı başarmış hayvanları kurtarabilmek için güvende olacakları ve huzur içinde yaşayacakları bir doğa koruma alanında yaşamaları amacıyla bağışlamaya karar verdim.”
Kurtarma operasyonu başlı başına karmaşıktı. Savunma Bakanlığı’nın Gazze Şeridi ve Batı Şeria’daki Filistinli halk ve her iki bölgede çalışan uluslararası örgütler arasındaki iletişimi sağlayan bir departmanı olan İsrail’in Batı Şeria ve Gazze Şeridi Bölgelerinde Hükümet Faaliyetleri Koordinatörlüğü (COGAT) sözcülerinden birine göre “İsrail, Filistin ve uluslararası yetkililerin işbirliği içinde olduğu girift bir operasyondu.”
“Operasyon kolay değildi,” diyor Khalil. “Tarafsız olmak kolay değil. Bence Four Paws üç, dört ülke arasında (İsrail, Ürdün ve Filistin hükümetleri Hamas ve el-Fetih) bir aracı rolündeydi.”
Khalil ve Four Paws, İsrail’e yapılan bir roket saldırısına cevaben İsrail Savunma Kuvvetleri’nin görünmez uçakları Gazze Şeridi’ni bombalarken, askeri bir çatışmanın tam ortasında tartışmalı sınırlardan geçerek birden fazla güne yayılan bir kurtarma operasyonu yürüttü.
Khalil daha önce de kriz anlarında hayvanları kurtarma çalışmalarında yer almış. Bu kriz anlarına Muammer Kaddafi’yi deviren 2011 Libya ayaklanması da dahil. Ancak “Han Yunus operasyonu,” diyor, “en zorlularından biriydi.”
Harap olmuş hayvanat bahçesinin 2014 savaşı sırasında ölen hayvanları Han Yunus’taki bir hayvanat bahçesinde görülüyor. [Fotoğraf: Ibraheem Abu Mustafa, Reuters]
“Operasyonun koşulları açısından, her şey yolunda gitti,” diyor ekip üyelerinden Ioana Dungler. “Zaman açısındansa, epey yorucuydu. Zorluk derecesini 1’den 10’a kadar puanlayacak olursak, 8 diyebilirim.”
Hayvanları Kurtarma
Operasyon planları Khalil’in Han Yunus’u ilk kez ziyaret edip tahnit edilmiş hayvanlar karşısında dehşete kapıldığı 2015 yılının Nisan ayında şekillenmeye başladı.
Kısa bir süre sonra Oweida ve üç oğluyla pazarlığa oturdu. Öncelikle Four Paws hayvanların gıda masraflarını karşılayacaktı. Bunun yanı sıra personelin maaşı da dahil olmak üzere hayvanat bahçesinin tüm işletim maliyetini üstlenecekti. Cesetlerin sergilenmesine de son verilmişti. Son koşulsa Oweida’nın hayvanat bahçesi kapanana kadar bir daha hayvanlarla çalışmamasıydı.
Ağustos ayının ortalarında Khalil hayvanat bahçesine gidecek olan 14 kişilik bir ekibin başındaydı artık. Ekip İsrail’in güneybatısındaki Beyt Hanun (Erez) sınır kapısından geçti. Sınırı geçmelerinden kısa bir süre önce Gazze’den atılan bir roket İsrail kenti Sderot’a isabet etmişti. Khalil Beyt Hanun sınır kapısından baktığında dumanları görebildiğini anlatıyor. Kurtarma ekibi hayvanat bahçesine vardığında, İsrail Savunma Kuvvetleri Gazze’ye halihazırda 50 hava saldırısı düzenlemişti. Khalil, ekibin her şeye rağmen kendini “güvende” hissettiğini söylüyor.
“Four Paws olan biteni genel merkezden takip ediyordu,” diye anlatıyor. “Bölgede olduğumuz için, olan her şeyden haberdardık. … Kendi güvenliğimizden değil, operasyonun tehlikeye düşmesinden endişe ediyordum.”
Ekip 22 Ağustos’ta Han Yunus’a vardığında onları kötü bir haber karşılamıştı: Birkaç haftalık yaşamını ıstırap içerisinde geçiren yavru bir geyik önceki gün ölmüştü.
Four Paws hayatta kalan hayvanları yeni evlerine yapacakları yolculuğa hazırladı. Ekip 23 Ağustos’u hayvanları bir kamyona yüklenen kafeslere yerleştirerek geçirdi.
Kurtarma operasyonu, ekip 25 Ağustos’un erken saatlerinde İsrail’e geçince resmileşti. Buradan itibaren, ekip üyeleri hayvanlara yeni evlerine dek eşlik etti.
Ne Aşamadayız?
Four Paws aynı zamanda beş Gazze aslanını ve diğer 15 yabanıl hayvanı barınaklara nakletti. Günümüzde Gazze Şeridi’nde dört hayvanat bahçesi faaliyet gösteriyor. Khalil Filistinli yetkililerin tamamını kapamayı umduğunu söylüyor.
İngiltere merkezli Uluslararası Hayvan Kurtarma (International Animal Rescue) örgütünün başkanı Alan Knight, Han Yunus operasyonunun hayvan hakları konusunda bir dönüm noktası olduğunu söylüyor.
“Bu korkunç hayvanat bahçesinin sonunda kapanmış ve Four Paws sayesinde hayatta kalan hayvanların kurtarılmış olmasından ötürü elbette çok mutluyuz,” diyor Knight. “Bu kurtarma operasyonunun başarısı… olağanüstü şeylerin dahi tutku ve kararlılık sayesinde başarılabileceğini kanıtlıyor. İnsanların savaştığı ortamlarda veya ister doğal nedenlerle, ister insan eliyle ortaya çıkan felaketlerde dahi acı çeken hayvanlar unutulmamalı, göz ardı edilmemeli.”
“Hepimiz dünyanın her yerinde hayvanat bahçelerindeki hayvanların refahı için çabalamalıyız. Eğer hayvanat bahçeleri en temel standartları dahi karşılayamıyorsa, kapatılmaları için uğraşmalıyız.”
Filistin Hayvan Derneği’nin yöneticisi Ahmad Safi de operasyonu övüyor ancak Gazze’deki çözülmemiş sorunlarla ilgili endişeleri var.
“Hayvanların artık güvende olduğunu, sığınaklarda artık mutlu bir hayata başlayacaklarını bilmek bizi çok memnun ediyor,” diyor, “ne var ki ortadaki daha büyük meselelerin –Gazze Şeridi’ndeki yaban hayatı ticareti ve yabanıl hayvanların ticari kullanımı gibi– görülmeyip, bunlarla mücadele edilmeden yalnızca hayvanların yerinin değiştirilmesinden dolayı endişeliyiz. Çünkü bu, kurtarılan hayvanların yerine yenilerinin gelmesi ve yakın zamanda yapılan başarılı çalışmaların sürekli devam eden bir kısır döngünün parçası haline gelmesi demek oluyor.”
Vervet maymunları 9 Şubat 2015’te kafeste dinleniyor. [Fotoğraf: Said Khatib, AFP, Getty Images]
Khalil, Gazze’deki yerel yetkililerin yabanıl hayvanlarla ilgili yeni yasalar çıkarılmasına sıcak baktıklarını dile getirdiğini anlatıyor. Şu an için, “hiçbir yasa yok.” Bu durum da “yabanıl hayvan kaçakçılığına ve hayvanların çok kötü koşullarda kafeslerde tutulmasına” neden oluyor.
“Şimdilik destek için bir plan söz konusu değil,” diye ekliyor ama “Gazze’deki yetkililerden … hayvanların esaret altında tutulmasını ve Mısır’dan yapılan hayvan kaçakçılığını engelleyecek bir yasa çıkarmalarını talep ettik.”
Kurtarılan Hayvanlar İçin Yeni Bir Hayat
Han Yunus’tan kurtulanlar arasında yeni evine en uzun yolculuğu yapan Laziz oldu. Bu yeni ev, çayırlar, ağaçlar ve bir yıkanma alanına sahip bir hektarlık alanda yaşayacağı Güney Afrika’daki Lionsrock Büyük Kedi Sığınağı. Four Paws tarafından işletilen Lionsrock, kaçak avcılara karşı önlem olarak çitlerle çevrili ve alanda düzenli olarak devriye geziyor.
Şahinler sürecin sonunda doğaya salınabilecek. Maymunlar –İsrail Primat Sığınağı Vakfı’na gönderilen dört vervet maymunu ve bir makak– hariç diğer tüm Han Yunus hayvanları Ürdün’deki New Hope Centre sığınağına gitti. Buradan sonra hepsi, Four Paws ve Prenses Alia Vakfı tarafından işletilen Ürdün’deki Al Ma’wa for Nature and Wildlife’a nakledilecek.
Ancak hayvanların sorunları sona ermiş olmayabilir.
“Uzun yıllar esaret altında –çoğunlukla da dehşet verici travmatik koşullarda- yaşamış yabanıl hayvanların kurtarılması ve rehabilitasyonu konusundaki deneyimimiz, bu durumun çok büyük çaplı fiziksel ve psikolojik sorunlara yol açabileceğini öğretti bize,” diyor Knight. “Bazı hayvanlar uzun süre aç kalmış oluyor, bu hayvanlar yetersiz beslenme ve su kaybı tedavisine gereksinim duyuyor. Gazze’deki kaplan gibi diğerleriyse kendilerine hiç uygun olmayan bir şekilde beslenmiş olabiliyor.” (Laziz tavukla beslenmişti; Dungler kaplanların tavuk yememesi gerektiğini söylüyor.) “Yanlış beslenme ve hayvanların sürekli olarak, egzersiz yapamayacakları kapalı alanlarda tutulması nedeniyle obezite ve bununla ilintili pek çok hastalık baş gösteriyor.”
“Ancak olumlu şeyler de var elbette,” diye ekliyor. “Uzmanlar tarafından yürütülen tedavi ve bakımla, zaman içerisinde en çok zarar gören hayvanların dahi rehabilite edilebildiğini ve hayatta ikinci bir şansı yakalayabildiklerini öğrendik. Tamamı olmasa da bazıları doğaya geri dönebilecek kadar iyileşiyor.”
Hayvanat Bahçesinden Kurtulanları Ne Bekliyor
Filistin’in iki hükümeti Hamas ve el-Fetih, yakın bir tarihte Gazze’de bir sığınak kurmak için Four Paws’la görüştü. “Ancak bunun gerçekleşme olasılığı ne kadar, bilmiyorum,” diyor Khalil.
Günümüzde Gazze’de yalnızca 12 veteriner bulunuyor, bunların dördü ise yakın gelecekte emekli olacak. (Kurtarma operasyonu sırasında Khalil ve ekibinin eğittiği beş veteriner Four Paws’a destek oldu.)
Khalil Gazze’deki –ve acilen ilgilenilmesi gereken diğer çatışma bölgelerindeki- hayvanat bahçeleri için endişe duyduğunu söylüyor. “Bunların bazıları,” diyor “Yemen, Suriye, Libya, Sudan ve Venezuela’da. Ancak bu çok ufak bir liste. Dünyanın dört bir yanında böyle yüzlerce hayvanat bahçesi var.”
Four Paws’un ilham verici çalışmasının bunların bazılarında tekrarlanıp tekrarlanmayacağını ise zaman gösterecek.