Açın ağzınızı!
Böcek yemek kısa bir süre içinde “çılgınca bir fikir” olmaktan çıkıp bir alışkanlık haline gelecek mi?
Yemekte son zamanların en popüler eğilimi böcekler!
Kulağınıza çalınmış mıydı? Doğrudur. İki yıl kadar önce Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) yenilebilir böcek raporunun hemen ardından herkes gibi National Geographic de böceklerin hepimizin kurtuluşu olabileceğini yazmıştı. Ondan önce, 2010’da ise Hollandalı entomolog (böcekbilimci) Marcel Dicke entomofaj (böcek yeme anlamına gelen gösterişli kelime) konusunu destekleyen ünlü bir TED Konferansı vermiş ve Wall Street Journal gazetesinde ortak bir yazı yazmıştı.
Etrafınıza şöyle bir bakın. Kızarmış un kurdu yiyen biri var mı?
Zannetmem.
Böcek yeme konusunda çelişki içindeyim. Kurt biçiminde kıvrık şeylerden biraz midemin bulandığını itiraf etmeliyim. Peki ya beni çocukken dehşete düşüren (ve doğruyu söylemek gerekirse hâlâ korkutan) çekirgeler? Son çekirgeye kadar hepsini un haline getirin, ben de sırf inadına her şeye katarım. Aslında yediğimiz hemen her şeyde eser miktarda böcek var: tarçın çubuğu yasal olarak yüzde 5 oranında böcek içerebiliyor. Ortalama bir Amerikalı, başka yiyeceklerde gizlenmiş olarak her yıl yarım ila bir kilo arasında böcek yiyor.
Dünya çapında 99 ülkede entomofaj görüldüğünü de belirtelim. Öyle anlaşılıyor ki yeryüzünün başka yerlerindeki insanlar yemek konusunda bizden çok daha maceraperest.
Pekin’deki bir pazarda maceraperest müşteriler için akrep, deniz yıldızı, denizatı ve ipekböceği kozası satan seyyar satıcı. [Fotoğraf: Mark Ralston/AFP/Getty Images]
ABD’de entomofaj, yaygın olarak görüldüğü ülkelerden gelen göçmenlerin yaşadığı yerlerde yaygın. Örneğin Meksika’nın Oaxaca eyaletinden ABD’ye gelen göçmenlerin yüzde 96’sı Güney Kaliforniya’ya yerleşiyor. Bu yüzden Los Angeles’te, eskiden beri Oaxaca’da bir yaz lezzeti olarak sevilen chapuline çekirgesi servisi yapan bol yer olması ve “en iyiler” listesi oluşması boşuna değil.
Washington’da İspanyol şef José Andrés Meksika restoranı Oyamel’de yıl boyunca çekirge servisi yapıyor. Yalnız –benden söylemesi– bacakları dişinize kaçıyor. Büyük Uganda nüfusu nedeniyle “Küçük Kampala” olarak da bilinen Boston ilçelerinden Waltham kasabasında ise katydid bulmak mümkün.
Oysa Batı’nın çoğu yerinde böcek yemek, yaşam biçimi olmaktan çok bir heves. Bunun en büyük nedeni kültürel yaklaşım. Kolonicilerin kaynağı Avrupa’nın kuzey kesimlerinde büyük hayvanlar boldu, böcekler iri olmuyordu. Gerekirse ayı avlanırdı, yine de böcekle yemekle uğraşmaya ne gerek vardı?
Bunun sürdürülemez bir yaklaşım olduğuna dair birçok neden var.
Gıda anlayışının –hem kişisel hem de toplumsal düzeyde– dünyada derin kök saldığı yerlerde et sadece kolayca bulunmakla kalmayıp sudan ucuz olunca, böcek yemek en son çare haline geliyor, “kabul edilir” gıdalara erişemeyecek kadar fakir olanlara ait bir şey olarak görülüyor.
New Orleans’daki Audubon Butterfly Garden and Insectarium (Audubon Kelebek Bahçesi ve Böcekevi) piliç çevirme satmak yerine Bug Appétit adlı kafede böcek yemeklerinden örnekler sunuyor. Galler, Pembrokeshire’de bu yaz hizmete girecek Grub Kitchen kendisini Britanya’nın ilk böcek restoranı olarak ilan ediyor ama aynı zamanda böcek içermeyen yiyecekler de satacak. Kaliforniya, Pismo Beach’deki Hotlix, içinde akrep ve kurtçuk bulunan lolipoplarda uzman.
Fas’ın Marakeş kentinde bir salyangoz satıcısı, yoldan geçenleri tezgahına davet ediyor. Müslüman bir ülke olan Fas’ta salyangoz yemek alışılmadık bir durum değil. [Fotoğraf: Onur Uygun]
İğrenme, entomofajın kahvaltı değil de “tuhaf gıda” olarak görülmesinde önemli bir etken. Her ne kadar iğrenme evrensel bir duygu olsa da, neyi iğrenç bulduğumuzu sosyal çağrışımlara dayanarak öğreniyoruz. Çürümüş köpekbalığı eti bana korkunç gelirken, kokulu ve akışkan peynir biçimindeki bozulmuş sütün üzerimde aynı etkiyi yapmamasının nedeni de bu. Böceklerin çağrıştırdığı şey epey çok. Ölüm, çürüme ve hastalıklarla ilişkilendiriyoruz onları. Bunun dışında başka iğrenç şeyleri de (dışkı ve mukus) akla getiriyorlar ve hatta içlerinden bazılarında bedenimizi istila etme (kene ve sivrisinekleri getirin aklınıza) yetisi var.
Bunları okumak bile biraz midenizi bulandırdı değil mi?
Ancak bu durum birkaç kararlı kişiyi böcekleri yaygınlaştırmaya çalışmaktan vazgeçirmiyor. Edinburgh Napier Üniversitesi öğrencisi Courtney Yule okulunun ürün tasarımı diploma sergisi için Entopod’u tasarlamış. Böcek biçimli plastik kapsülde un yapmak için bir öğütücü, yiyecek ısıtmak için kaplar ve böcek fondü yapmak için şişler bulunuyor. Yule’e, Entopod’un neden bu kadar çok amaçlı olduğunu sorduğumda, “Entomofojda tüketici kabulü en büyük problem,” diye yanıtlıyor. “Yeni başlayanlara temel beceri ve bilgiyi sağlayacak bir alet yaratmak istedim.” Peynirli un kurdu makarna en sevdiği böcekli yiyeceklerden biri, hemen arkasından böcekli makarna sosu geliyor.
Lucy Knops ve Julia Plevin, New York’taki Görsel Sanatlar Fakültesi’nde öğrenci oldukları 2013 yılında içinde böcek bulunan Critter Bitters içkisini yaratmışlardı. Amaç: “entomofajı alkol yoluyla normalleştirmek”. Diğer ürünler arasında çekirge protein barı Chapul, çekirge cipsi Chirps ve Next Millennium Farms çekirge unu bulunuyor.
Ve bir de 1998’de Eat-A-Bug yemek kitabını yazan hareketin büyükbabası David George Gordon var.
Küçük kabuklu bitlerden yapılan kırmızböceği gıda boyası konusunda kopan kıyamete bakılırsa Batı dünyası hâlâ gıda olarak böcek tüketmeye epey mesafeli. (Kırmızının ilk kullanıcılarının, şu anda Oaxaca topraklarında yaşayanlar da dahil birkaç Mezoamerikan kabilesi olduğunu bir tarafa kaydedelim).
Artan nüfus ve ticari et üretiminin çevre üzerinde yarattığı büyük baskı göz önüne alındığında, “Acaba bir gün böcek yiyecek miyiz” sorusundan ziyade “Ne zaman böcek yemeye başlayacağız” sorusunu sormak yaygınlaşacakmış gibi duruyor. Belki de böceklerin yeniden isimlendirilmesi gerekli. Ne de olsa yengeç, karides ve ıstakoz da eklembacaklılardan. Kara karidesi isteyen var mı?