Şempanzeler de tüm diğer hayvanlar gibi yiyeceklerini çiğ yiyor. Ancak onların farkı yemek pişirmek için gerekli bilişsel yetiye sahip olması. Tek eksik ateş kullanmayı bilmemeleri.
Yeni bir araştırma, evrim sürecindeki en yakın akrabamızın yemek pişirmek için gerekli bilişsel kapasiteye sahip olduğunu gösteriyor. Tek eksik ateşi kullanmayı bilmemeleri.
Üç tekerlekli bisiklete binen ya da pipo içen şempanzelere gülmeyecek kadar ince zevkli sayılırız artık öyle değil mi? Tam da değil aslında. Segway kullanan şempanze videosunu üç milyon kişinin izlediği düşünülürse durum biraz farklı olsa gerek.
İnsanları çağrıştıran maskaralıkları komik bulmamızın nedeni, şempanzelerin bize şaşırtıcı derecede çok benziyor olması. Ama bir yandan da çok farklılar. İşte bu farklılığın tam ne olduğunu söylemek giderek zorlaşıyor. Primatologlar, şempanzelerin bilinen becerilerine yenilerini ekliyor; en yakın evrimsel akrabamızın avlanmak için mızrak kullandığını, yiyecek karşılığında seks yaptığını, oyuncak bebekle oynadığını ve alanlarını istila eden uzaktan kumandalı hava araçlarına pek nazik davranmadığını ortaya çıkarıyor.
En son keşif ise şu: Şempanzeler, insanlara özgü bir davranış biçimi olarak kabul edilen yemek pişirmek için gerekli tüm bilişsel beceriye sahipler. Yaban doğada böyle bir işe girişmemelerinin nedeni ateşi kullanmayı bilmiyor olmaları. Proceedings of the Royal Academy B dergisinde geçen Salı yayımlanan bir araştırmaya göre şempanze beyni, insan atalarımızın karanlık geçmişte yaptığı gibi yiyeceklerini pişirme adımını atmak için gerekli tüm donanıma sahip.
Harvard evrimsel biyoloğu Richard Wrangham’a göre araştırmanın sonucu “harika.” Bundan iki milyon yıl önce çiğ yiyeceklerden pişmiş yiyeceğe geçiş yapmanın insanın atalarının beyin kapasitesini artırdığını ve atamız Homo erectus’un ortaya çıkmasına yol açtığını savunuyor.
Buradaki fikir, pişmiş et ve sebzenin çiğ olanlara kıyasla çok daha kolay sindirildiği ve böylece enerji açı gri maddemiz için daha fazla kalori sağladığına dayanıyor.
Dahi bir şempanze, ilk defa karşılaştığı bir deneyde aklını kullanarak yiyeceğe ulaşıyor. Bahse gireriz bu yöntem sizin bile aklınıza gelmemişti…
Oysa yemek pişirme konusundaki arkeolojik kanıtlar ancak bir milyon yıl öncesine –insan beyninin attığı büyük adımın çok sonrasına– kadar uzanıyor. Bu yüzden yeni araştırma Wrangham’ın fikrine büyük bir katkı sağlayacak. Çünkü şempanzeler yemek pişirmeyi olanaklı kılacak zihinsel donanıma sahipse muhtemelen ilk insanlar da sahipti.
Yeni araştırmayı gerçekleştirenlerden Harvard evrim biyoloğu Alexandra Rosati, yemek pişirme konusundaki zihinsel süreçlerin tek bir deneyde test edilmek için fazlasıyla karmaşık olduğunu söylüyor. “Sabır ve geleceğe odaklı biliş gerektiriyor. Hayvanların zaman ve değer konusunda karar verme biçimleriyle yakından ilişkili,” diye konuşuyor. “Çok ilginç ve eksantrik bir proje olduğunu düşündük.”
Rosati ve araştırmayı birlikte gerçekleştirdiği Harvard psikologlarından Felix Warneken, yemek pişirme fikrinin farklı yönlerini inceleyen dokuz ayrı deney gerçekleştirdiler. Daha önceki araştırmaların da gösterdiği gibi kendilerine seçenek verildiğinde şempanzelerin çiğ sebze yerine pişmiş olanları tercih ettiklerini doğruladılar örneğin. Ayrıca şempanzelerin yemek pişirmenin bir süreç olduğunu, birkaç dakikalığına fırına giren yiyeceklerin daha lezzetli bir biçime büründüğünü anladıklarını da ortaya koydular. (Bu örnekte ‘fırın’, içine gizlenmiş bölüme pişmiş yemek konulmuş bir kutuydu. Araştırmacılar şempanzelere çiğ sebzelerin pişmek için bir süreçten geçtiğini anlatmak için kutuyu sallıyorlardı.)
Hayvanların hepsi işi çabuk kavramamıştı. Maya adlı iri bir yetişkin erkek şempanzeyi anımsıyor Rosati. Pişirilmiş sebzeleri epey sevmişti ama “pişirme” sürecini tam anlayamamıştı. En sonunda şempanzenin kutuya dikkatlice, adeta “deneyelim bakalım ne oluyor” dercesine çiğ sebze koyduğunu söylüyor. Warneken kabı sallamaya başladığında, “Maya çok heyecanlandı. Bağırmaya, havaya sıçramaya başladı. Kafasında bir şimşek çaktığını, yiyeceğin ‘pişmekte’ olduğunu anladığını görebiliyordunuz.”
Bir başka etkileyici sonuç ise, pek de sabırlı sayılmayacak şempanzelerin, buna rağmen çiğ patatesi hemen yememeleri, alacakları zevki yemeği “pişirmek” için gerekli süre boyunca ertelemeleri oldu. Bilim insanları bir başka deneyde de, şempanzelerin çiğ sebzeleri hemen ağızlarına atmak yerine odanın diğer tarafındaki şefe götürdüklerini gösterdi. Yeme isteğine karşı koymak bizim için de kolay olmayabilir ama şempanzeler için neredeyse olanaksız.
“Sonuçlardan olduğu kadar araştırmayı yapanların bu deneyleri düşünme ve son derece ikna edici bir şekilde gerçekleştirme biçiminden de çok etkilendim,” diyor Wrangham. Yale’de görevli hayvan bilişi konusunda uzman psikolok Laurie Santos da aynı şekilde etkilenmiş. “Araştırmayı gerçekten beğendim,” diyor. “Şempanzelerin, yemek pişirmeseler bile, pişirmek için bilişsel kapasitesi olması çok müthiş.”
İnsanlara özgü yetiler listesinden bir maddeyi daha çıkarmak lazım şimdi. Ve bir de şempanzelere önlük takıp yemek programlarına çıkarma dürtüsüne karşı koymamız gerekecek.
Kaynak: http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/kesfet/sempanzeler-asciliga-soyunuyor/2485