Rusya, Kalmykia’daki Çerniye Zemli Ulusal Koruma Alanı’nda dişi bir sayga, 2009.
Nesli tükenmek üzere olan saygalar Orta Asya’nın bozkırlarında gizemli kitlesel ölümler yaşıyor.
Orta Asya’nın düzlüklerinde bir antilop yok olmanın eşiğinde.
Geçtiğimiz günlerde Özbekistan’da toplanan bilim insanları, geçtiğimiz ilkbahar aylarında bir hastalığın dünyada kalan sayga nüfusunun yarısından fazlasını telef ettiğini açıkladı. Bu sezonki toplu ölümlerde 200 binden fazla sayga antilobu öldü ve cesetleri kilometreler boyunca bozkırlara yayıldı.
Karikatürden fırlamış gibi saygalar çoğu kişi tarafından tanınmıyor. Keçi boyutundaki bu memeliler yarım bir fil hortumunu andıran, yarım bir hortuma sahip.
ABD Tarım Departmanı’nın Ulusal Yaban Hayatı Araştırma Merkezi’nde araştırmacı biyolog olan ve saygalar üzerinde çalışan Julie Young, hayvanların şaşılacak derecede az tanındığını söylüyor. Ne üzerinde çalıştığını insanlara anlatabilmek için cüzdanında sayga fotoğrafları taşımak zorunda kalmış.
“İnsanların çoğu onları hiç duymamış bile,” diyor.
Bozkırların Elektrikli Süpürgesi
Peki bu koca, hantal burunları ne işe yarıyor?
Sayga burunlarını yakından inceleyip araştıran bilimsel bir ekip, 2004 yılında hayvanların hortumu içerisinde, akciğerlere iletilecek havayı temizlemeye yarayabilecek olan geniş odalar keşfetti.
Bu durum, göç sırasında bozkırları bir toz fırtınasına çeviren bu hayvanın, toplu göç hareketleri sırasında daha rahat nefes almasına yardımcı olabilir.
Hortumun iletişime ve eş seçimine yardımcı olduğu konusunda da kanıtlar var. Koalalarda ve uluyan maymunlarda da olduğu gibi burundan gelen yüksek sesli kükremeler dişilere erkeklerin vücutlarının büyüklüğü konusunda bilgi veriyor ve onları baştan çıkarmalarına yardımcı oluyor olabilir.
Sayga antilopları (burada Rusya, Kalmykia’da 2009 yılındaki bir sürü görülüyor) Orta Asya bozkırlarında çok büyük sürüler halinde yaşıyor.
Bağırmaları çözüm sağlamadığında erkekler, çıkıntılı boynuzlarıyla çiftleşme haklarını elde etmek için mücadele ediyor. Kazanan erkekler sayıları 50’yi bulabilen haremler kuruyor ve her dişi genellikle ikiz doğuruyor.
Saygaların hortumunun ilginç bir yanı daha var; o da hayvanların koşarken burunlarını yere çok yakın tutması.
“Saygaların bozkırların elektrikli süpürgeleri olduğuna dair espriler yapardık,” diyor Young.
Kasvetli Gelecek
Sayga antilopları bir zamanlar Kanada, Yukon’dan Britanya Adaları’na kadar geniş bir coğrafyaya yayılmış olsa da günümüzde gelecekleri can sıkıcı duruyor.
Geçtiğimiz ilkbaharda yaşanan toplu ölümlerden önce bile saiga tatarica’nın durumu Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından kritik derecede tehlike altında olarak belirlenmişti.
Uluslararası Doğa Koruma Birliği’ne göre, türün dünya genelinde 1970’lerin ortalarında 1.250.000 olan nüfusu günümüzde 50 bine düştü.
Birlik, bilinmeyen bir hastalık geçtiğimiz ilkbaharda saygaları mahvetse de türün devamına karşı en büyük tehdidin avcılık olduğunu söylüyor. Sayga hem eti, hem de geleneksel Çin tıbbına göre ateş düşürdüğüne ve kötü ruhları uzaklaştırdığına inanılan boynuzları için avlanıyor.
Korumacılık çabaları geçtiğimiz onyıllar içerisinde nüfusun toparlanmasına yardımcı olduysa da erkek saygaların yaygın bir şekilde avlanması türün üreme açısından bir çöküş yaşamasına neden oldu. Yani başka bir deyişle yeteri kadar erkek sayga yok.
Daha da kötüsü, dünyanın en büyük esaret altında sayga üretim programı da bünyesindeki hayvanların dördü hariç hepsini bu yılın başlarında gizemli bir hastalığa kaybetti. Bu durumun yabandaki toplu ölümlerle bir ilgisi olup olmadığı henüz bilinmiyor.
Rusya Kalmykia’daki Çerniye Zemli Doğa Koruma Alanı’nda üç dişi sayga antilobu, 2009.
Young’un aktardığına göre, görece iyi olan tek haber, Moğolistan’daki alt tür olan saiga tatarica mongolica’nın bu toplu ölümleri hiç yaşamaması.
Kritik olarak tehlike altında olan Moğolistan’daki alttürden de birkaç bin tane kalmış durumda ve Young’a göre bu alttürün kuzenlerini mahveden salgın benzeri bir hastalığı atlatması çok güç.
Kaynak: http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/kesfet/bozkir-antiloplari-kitlesel-olumler-yasiyor-/2648