Resimde görülen erkek Larinia jeskovi örümcekleri, cinsel ilişkiye girdikleri partnerlerinin gelecekte başkalarıyla cinsel birleşme yaşamasını engelliyor.
Yuvarlak ağlı bazı erkek örümcekler, ileride başka erkeklerle çiftleşmesini engellemek için partnerlerinin cinsel organlarını tahrip ediyor ve babalıklarını güvenceye alıyor.
Amansız aşk mı dediniz? Yeni bir araştırma bazı erkek örümceklerin, yeniden çiftleşmelerini önlemek için dişilerin cinsel organlarının bazı parçalarını kopardığını ortaya koyuyor.
Dişinin doğuracağı tüm yavrularının babası olmayı garantiye alan bu eylem, erkeğin dişinin cinsel organının dışta kalan kısımlarını tahrip etmeye yönelik davranışlar geliştirdiğini gösteren ilk bulgu. Benzer bir şeye daha önce doğada hiç rastlanmamıştı.
Geçtiğimiz ay Current Biology‘de yayımlanan bu keşif, aynı zamanda eşeysel seçilim teorisine de ince ayrıntılar katıyor. Teoriye göre bir türün erkekleri ve dişileri çiftleşme fırsatları için rekabet ediyor, hatta bu rekabet bazen ölümcül olabiliyor.
Muhteşem tavuskuşu örümceği. Erkek tavuskuşu örümcekleri, parlak renkli sırtları ve çiftleşme danslarıyla bilinir. Canlı renklerinin onlar için hem faydası hem de zararı var: Dişileri çekmek için elverişli olsa da bu renkler avcıların da dikkatini çekebiliyor.
Hamburg Üniversitesi’nden biyolog Jutta Schneider, “Her zaman böyle yeni, dudak uçuklatan uyumlar keşfediyoruz,” diyor. Schneider araştırmada yer almasa da çalışmayı yürüten bazı araştırmacılarla işbirliği yapmış. “Bu rekabetin devasa bir gücü var,” diyor.
Özellikle başarılı bir cinsel ilişki peşindeki örümcekler epey tüyler ürpertici davranışlar sergileyebiliyor. Çiftleşebilmek için yamyamlıktan kısırlaştırmaya her yolu deniyorlar.
Ancak araştırmacılar bugüne kadar erkeklerin dişi üreme organlarının yapısına nasıl müdahale ettiğine dair titiz bir inceleme yapmamıştı. Almanya’daki Greifwald Üniversitesi’nden biyolog Gabriele Uhl ve meslektaşları ise Sibirya’yla Doğu Avrupa’ya özgü yuvarlak ağlı örümcek türlerinden Larinia jeskovi’nin dişilerini inceledi.
Ekip, çiftleşmenin ardından dişilerin çoğunun üreme organın üst kısmında bulunan bisiklet selesi şeklindeki uzantılarını kaybettiklerini gözlemledi. Peki ama neden?
Suçüstü!
Araştırmacılar bu tespiti yapmak için yakaladıkları yabanıl L. jeskovi türlerinin laboratuvarda yakın gözlem altında çiftleşmelerini sağladı. Bir erkek bakire bir dişiyle başarılı bir şekilde ilişkiye girdiği sırada sıvı azot ile çifti dondurarak örümceklerin iç içe geçmiş cinsel organlarını mikroskobik olarak inceleme fırsatı buldular.
Örümcekleri iş üzerindeyken dondurmak hiç de kolay bir işlem değildi zira birleşmeleri birkaç saniyede sona eriyordu. “Son derece hızlı ve yine son derece şanslı olmamız gerekiyor,” diyor Uhl.
Bu birleşme esnasında erkek örümcek, ağzına yakın konumdaki bacak benzeri bir çift uzantı olan pedipalpusları aracılığıyla spermlerini dişiye ulaştırıyor. Bu iki uzantı, dişinin üreme organını üstten ve alttan bir mandal gibi kavrıyor.
Yapılan incelemeler, L. jeskovi pedipalpusunun dişinin cinsel organının dışta kalan kısmını tutup bükerek bir makas gibi kestiğini ortaya çıkardı. Diğer erkeklerin kavrayabileceği bu kritik parçanın olmaması, dişinin başka bir erkekle cinsel ilişki kurabilmesini engelliyor.
(A) Ağı üzerinde dişi bir Larinia jeskovi. Okun işaret ettiği yer üreme organının dışta kalan bölümü. (B ve C) Mikroskobik görüntülerde, uzantısı ile birlikte dişinin cinsel organı (Sc) görülüyor. (B) Uzantı zarar görmemiş, (C) uzantı yerinde değil. Oklar dişinin çiftleşme organının girişini işaret ediyor. [Fotoğraf: Gabriele Uhl, Current Biology’nin izniyle.]
Bu davranış eklembacaklıların tipik cinsler arası savaşına yeni bir açılım getiriyor. Dişi örümceklerin çoğu birden fazla erkekle cinsel ilişkiye girse de yumurtalarını taliplerinden sadece birinin spermleriyle döllüyor. Bu rekabet bazı türlerin erkeklerini, dişilerin üreme yolunu tıkamak için onları kısırlaştırmak gibi zorlayıcı eylemlere teşvik ediyor.
Bunun için “erkekler, kendileri zarar görmeden dişilerin yeniden çiftleşmesini engelleyebilmek için çok akıllıca yollar geliştirmiş,” diyor Uhl.
Syracuse Üniversitesi’nden biyolog Scott Pitnick, dişi örümceklerin cinsel organlarının yapısını ve çiftleşmeden sonraki değişimi incelemeleri nedeniyle bilim insanlarını tebrik ediyor: “Bu harika, çok zekice.”
Pitnick “İnsanların yapı-işlev ilişkisini izlemede ne kadar sık başarısızlığa uğradığını görmenin çok şaşırtıcı,” olduğunu da ekliyor.
Zarar mı, Fayda mı?
Araştırmacılar bu fenomenin sadece Larinia jeskovi’ye özgü olmadığını düşünüyor. 80 örümcek türünün dişileri, benzer erkek müdahalelerine karşı savunmasız olan duyargalar taşıyor.
Ancak dişinin bu davranışın sonucunda gerçekten zarar görüp görmediği çok açık değil. Ekip bunu ancak onların ortalama yaşam süreleri ve doğurganlıklarını incelediklerinde öğrenebilecek.
Uhl, “Hâlâ bu sorunun yanıtını bulmak için çabalıyoruz” diyor. “Belki de dişi, erkeğin dayattığı bir şeyin bedelini ödüyordur.”
Ancak tek bir aşk tutamacına sahip olmanın dişiye fayda sağlaması da muhtemel. Dişi örümcekler spermi yıllarca canlı tutacak şekilde depolayabiliyorlar. Dolayısıyla tek bir cinsel partnerlerinin olması onların doğurganlığını sekteye uğratmıyor olabilir.
Diğer erkeklerin dişiyle çiftleşmesini önlemek, “onları uzaklaştırmak” için etkili bir yol olabilir diyor Pitnick. Bu davranışın dişi için de cinsel boyutta olmayan bir faydası var: Bin bir uğraşla elde ettiği yiyeceklerini rastgele talipleriyle paylaşmak zorunda kalmıyorlar.